olej, płyta eternitowa, 86,5 x 120 cm
sygn. u góry po środku: J Malczewski
Na odwrocie l.g. nalepka wystawowa Muzeum Narodowego w Poznaniu (druk, maszynopis): Muzeum Narodowe Poznań | AUTOR / ARTISTE | Jacek Malczewski | TYTUŁ / TITRE U studni życia | ok. 1911 | WYSTAWA / EXPOSITION Monograficzna Jacka Malczew- | skiego XI. 1968 – II.1969 | 223 NR KAT. / CAT. NR.; ponadto dwie nalepki domu aukcyjnego w Warszawie.
Do obrazu dołączona jest opinia dr Agnieszki Ławniczakowej z lipca 2007 r.
Prezentowane dzieło Malczewskiego wpisuje się w jedną z najważniejszych serii symbolicznych – powstały w latach 1905-1906 cykl obrazów Zatruta studnia. W 1907 roku nakładem Salonu Malarzy Polskich ukazało się (ilustrowane powyższym cyklem) wydawnictwo opatrzone poetyckimi tekstami Lucjana Rydla. Interpretacja obrazu Zatruta studnia z chimerą, 1905 (olej, płótno, 110 x 85, Muzeum Jacka Malczewskiego w Radomiu), zaproponowana przez poetę, może stanowić również objaśnienie naszego obrazu:
Na ziemi praojców przeczysta krynica
Krysztalnym tryskała im zdrojem;
Kto pijał z jej wody pogodne miał lica
I duszę promienną spokojem...
Lecz studnię zatruła nam zła Upiorzyca,
Spojrzeniem czarując ją swojem.
I odtąd, synowie nieszczęsnej Ojczyzny,
Od dziecka z tej studni pijemy trucizny.
L. Rydel [w:] J. Malczewski, Zatruta Studnia, Kraków 1907
Jacek Malczewski znany jest z wplatania w rodzimy pejzaż postaci mitycznych. Zatem i prezentowana scena rozgrywać się może na brzegu zbiornika wodnego w założeniu parkowym. Tło kompozycji stanowią szuwary i stojącą z prawej strony grupa trzech kobiet w wiejskich strojach. Kobiety możemy interpretować jako mityczne Mojry – zwane również Parkami. Jako jedyne postaci na prezentowanym obrazie umieszczone zostały przez artystę na stałym lądzie – na ziemi praojców. Kloto, która przędzie nić życia, stoi w towarzystwie swoich sióstr – Lachesis podtrzymującej i strzegącej ciągłości nici, oraz najstarszej, nieubłaganej Atropos, która tę nić przecina w godzinę śmierci. To od nich zależał ludzki los. W dniu narodzin decydowały one o szczęściu i niedoli każdego człowieka. Tu stoją u szczytu schodków prowadzących do zdroju życia, zatroskane i z niepokojem patrzące na scenę rozgrywającą się poniżej. U ich stóp, na pomoście, klęcząca z rękami związanymi na plecach kobieta to zapewne zniewolona Polonia, która rozpaczliwie próbuje odgonić Upiorzycę. Chimera swym potężnym ciałem zasłoniła studnię i spogląda w wodę zaczerpniętą do wiadra z krynicy. Centralnie umieszczona postać kobieca w szarej sukni z instrumentem przypominającym odmianę lutni, nawiązywać może do duszy promiennej spokojem. Lutnia bowiem w literaturze często występuje jako instrument niosący ukojenie i radość. Przykładem może być Pieśń XVIII w Księgach wtórych Jana Kochanowskiego. Poeta wykorzystał słodkie dźwięki tego instrumentu, aby dać chwilę zapomnienia i wytchnienia, opisanym w poemacie mitycznym bohaterom, cierpiącym w mrocznym Tartarze.
Obraz wystawiany i reprodukowany w:
– Jacek Malczewski. Katalog wystawy monograficznej, Muzeum Narodowe w Poznaniu, red. naukowa Agnieszka Ławniczakowa, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 1968, s. 174, nr 223, il. 246;
– Kolekcja Godurowska. Malarstwo polskie XIX i XX w. (koncepcja merytoryczna, wstęp, opracowanie dzieł wszystkich Tadeusz Matuszczak), Godurowo 2018, s. 50-51, il.
Jacek Malczewski (Radom 1854 - Kraków 1929) - wybitny przedstawiciel malarstwa polskiego modernizmu, studia artystyczne rozpoczął w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie w latach 1872-1875 uczył się pod kierunkiem Feliksa Szynalewskiego, Władysława Łuszczkiewicza i Jana Matejki, do którego pracowni uczęszczał ponownie w latach 1877-1879. Następnie kształcił się w Paryskiej École des Beaux Arts u E. Lehmanna (1876-1877).
W 1880 podróżował do Włoch. W 1884-1885 wziął udział – jako rysownik – w naukowej ekspedycji Karola Lanckorońskiego do Pamfilii i Pizydii w Małej Azji. Wówczas był także w Grecji i we Włoszech. W latach 1885-1886 przebywał przez kilka miesięcy w Monachium. Po powrocie zamieszkał na stałe w Krakowie, skąd wyjeżdżał jeszcze do Monachium i do Włoch. W 1896-1900 uczył w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, a w latach 1911-1922 był profesorem i dwukrotnie rektorem krakowskiej Akademii. Lata 1914-1915 spędził w Wiedniu, w 1916 wrócił do Krakowa. W ostatnich latach życia przebywał głównie w Lusławicach i Charzewicach k. Zakliczyna. Był współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” (1897) oraz członkiem grupy „Zero” (1908).
We wczesnym okresie twórczości malował portrety, sceny rodzajowe i – przede wszystkim – obrazy o tematach związanych z martyrologią Polaków po powstaniu styczniowym (Śmierć Ellenai, Niedziela w kopalni, Na etapie, Wigilia na Syberii). Później, od lat dziewięćdziesiątych XIX wieku tworzył obrazy o treściach symbolicznych z przenikającymi się wątkami patriotycznymi, biblijnymi, baśniowymi, literackimi i alegoryczno-fantastycznymi.